با طریقه شستشو و ضد عفوني کالا پزشکی آشنا شوید
اصول شستشو و ضدعفونی
اصول کلی شستشو
شستشو یکی از مراحل اولیه و اساسی در فرآیند پاکسازی کالاهای پزشکی است. هدف از شستشو، حذف آلودگی‌های قابل مشاهده، بقایای مواد بیولوژیکی و سایر ذرات از سطح وسایل پزشکی است. این فرآیند معمولاً به‌عنوان پیش‌نیاز برای ضدعفونی یا استریل کردن وسایل پزشکی در نظر گرفته می‌شود. اگر شستشو به درستی انجام نشود، ضدعفونی یا استریل کردن ممکن است ناکارآمد باشد.
مراحل عمومی شستشو:
- پیش‌شستشو: این مرحله شامل خیس کردن اولیه وسایل است تا مواد چسبیده به سطح وسایل جدا شوند. در این مرحله، از آب گرم یا مواد شوینده خفیف استفاده می‌شود. این مرحله به‌ویژه برای ابزارهای جراحی و وسایلی که در تماس مستقیم با مایعات بدن هستند، ضروری است.
- شستشوی اصلی: در این مرحله، از مواد شوینده تخصصی استفاده می‌شود که برای حذف مواد بیولوژیکی و آلودگی‌های مختلف از سطح وسایل طراحی شده‌اند. مواد شوینده باید با نوع ماده‌ای که وسیله از آن ساخته شده است، سازگار باشند تا به وسیله آسیب نرسانند. برای شستشوی ابزارهای جراحی معمولاً از مواد شوینده آنزیمی استفاده می‌شود که به تجزیه پروتئین‌ها و چربی‌ها کمک می‌کنند.
- آبکشی: پس از شستشوی اصلی، وسایل باید به‌دقت آبکشی شوند تا بقایای مواد شوینده کاملاً از سطح آن‌ها پاک شود. عدم آبکشی صحیح می‌تواند منجر به باقی‌ماندن مواد شیمیایی روی سطح وسایل شود که این مواد ممکن است در مراحل بعدی فرآیند ضدعفونی یا استریلیزاسیون تداخل ایجاد کنند.
- خشک‌کردن: پس از آبکشی، وسایل باید کاملاً خشک شوند تا از رشد میکروارگانیسم‌ها جلوگیری شود. خشک‌کردن می‌تواند به‌صورت طبیعی (قرار دادن وسایل در محیط هوا) یا با استفاده از دستگاه‌های خشک‌کن تخصصی انجام شود.
اصول کلی ضدعفونی
ضدعفونی فرآیندی است که طی آن میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا از روی وسایل پزشکی حذف یا به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌یابند. ضدعفونی معمولاً پس از شستشو انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که وسایل پزشکی از هرگونه آلودگی زیستی پاک شده‌اند. ضدعفونی ممکن است از روش‌های مختلفی انجام شود که شامل استفاده از مواد شیمیایی، حرارت، یا ترکیبی از این دو است.
روش‌های مختلف ضدعفونی:
- استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده شیمیایی: این روش یکی از رایج‌ترین روش‌های ضدعفونی است که شامل غوطه‌ور کردن وسایل در محلول‌های ضدعفونی‌کننده شیمیایی مانند گلوتارآلدهید، الکل، یا هیدروژن پراکسید است. انتخاب ماده ضدعفونی‌کننده به نوع وسیله و میزان حساسیت آن بستگی دارد. برای مثال، برخی از وسایل ممکن است به مواد شیمیایی قوی حساس باشند و نیاز به استفاده از مواد ملایم‌تری داشته باشند.
- ضدعفونی با استفاده از حرارت: این روش شامل استفاده از گرما برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها است. روش‌های مختلفی برای ضدعفونی با حرارت وجود دارد، از جمله استفاده از بخار تحت فشار (اتوکلاو) یا استفاده از گرمای خشک. این روش‌ها برای وسایلی که به گرما حساس نیستند، بسیار مؤثر هستند.
- ضدعفونی با اشعه ماوراء بنفش (UV): این روش از تابش نور UV برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌کند. ضدعفونی با UV معمولاً برای وسایلی که نمی‌توان آن‌ها را به‌راحتی با مواد شیمیایی یا حرارت ضدعفونی کرد، استفاده می‌شود. این روش نیاز به تجهیزات خاصی دارد و معمولاً در محیط‌های تخصصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تفاوت بین شستشو و ضدعفونی
شستشو و ضدعفونی هر دو از مراحل مهم در پاکسازی کالاهای پزشکی هستند، اما اهداف و روش‌های آن‌ها با یکدیگر متفاوت است.
- شستشو: هدف اصلی شستشو، حذف آلودگی‌های فیزیکی و قابل مشاهده مانند خون، بافت‌های بدن و دیگر مواد بیولوژیکی از سطح وسایل پزشکی است. شستشو مرحله‌ای است که قبل از ضدعفونی انجام می‌شود و باعث می‌شود ضدعفونی مؤثرتر عمل کند. مواد شوینده مورد استفاده در شستشو معمولاً شامل ترکیبات آنزیمی، مواد شوینده خنثی یا مواد شوینده ضعیف هستند.
- ضدعفونی: ضدعفونی به دنبال شستشو انجام می‌شود و هدف آن از بین بردن میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا یا کاهش قابل ملاحظه تعداد آن‌ها است. ضدعفونی شامل استفاده از مواد شیمیایی قوی‌تر یا روش‌های فیزیکی مانند حرارت است. در حالی که شستشو آلودگی‌های فیزیکی را حذف می‌کند، ضدعفونی تضمین می‌کند که هیچ میکروارگانیسم فعالی روی وسایل باقی نمانده باشد.
به‌طور کلی، شستشو و ضدعفونی دو فرآیند مکمل هستند که هر دو برای اطمینان از پاکسازی کامل و ایمن وسایل پزشکی ضروری هستند.
روش‌های شستشو و ضدعفونی برای انواع کالاها
ابزار جراحی
ابزارهای جراحی از جمله مهم‌ترین وسایلی هستند که نیاز به شستشو و ضدعفونی دقیق دارند. این ابزارها به‌طور مستقیم با بافت‌های بدن و خون بیماران در تماس هستند و بنابراین در معرض بالایی از آلودگی‌های میکروبی قرار دارند.
روش‌های شستشو و ضدعفونی ابزار جراحی:
- شستشو با استفاده از مواد شوینده آنزیمی: این مرحله به‌طور عمده برای حذف بقایای خون و بافت از روی ابزارهای جراحی انجام می‌شود. مواد شوینده آنزیمی به تجزیه پروتئین‌ها و چربی‌ها کمک می‌کنند و باعث می‌شوند که آلودگی‌ها به‌طور کامل از سطح ابزارها پاک شوند.
- ضدعفونی با استفاده از بخار تحت فشار (اتوکلاو): این روش یکی از مؤثرترین روش‌های ضدعفونی برای ابزارهای جراحی است. ابزارها پس از شستشو در دستگاه اتوکلاو قرار می‌گیرند و تحت فشار بخار قرار می‌گیرند که باعث از بین رفتن تمام میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا می‌شود.
- استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده شیمیایی: در برخی موارد، از مواد ضدعفونی‌کننده شیمیایی برای ضدعفونی ابزارهای جراحی استفاده می‌شود، به‌ویژه زمانی که ابزارها به گرما حساس هستند.
تجهیزات پزشکی غیر جراحی
تجهیزات پزشکی غیر جراحی نیز به شستشو و ضدعفونی نیاز دارند، اگرچه ممکن است روش‌های آن‌ها با ابزارهای جراحی متفاوت باشد.
روش‌های شستشو و ضدعفونی تجهیزات پزشکی غیر جراحی:
- شستشو با استفاده از مواد شوینده خنثی: برای تجهیزات پزشکی غیر جراحی که به شستشو نیاز دارند، معمولاً از مواد شوینده خنثی استفاده می‌شود. این مواد شوینده به تجهیزات آسیب نمی‌زنند و به‌طور مؤثر آلودگی‌ها را از بین می‌برند.
- ضدعفونی با استفاده از مواد شیمیایی ملایم: برای ضدعفونی تجهیزات پزشکی غیر جراحی که به گرما حساس هستند، از مواد شیمیایی ملایم استفاده می‌شود. این مواد شیمیایی بدون آسیب رساندن به تجهیزات، میکروارگانیسم‌ها را از بین می‌برند.
- استفاده از اشعه ماوراء بنفش (UV): برخی از تجهیزات پزشکی غیر جراحی ممکن است با استفاده از اشعه UV ضدعفونی شوند. این روش برای تجهیزاتی که نمی‌توان آن‌ها را به‌راحتی شستشو یا ضدعفونی کرد، مناسب است.
کالاهای پزشکی یکبار مصرف
کالاهای پزشکی یکبار مصرف به‌طور معمول نیازی به شستشو یا ضدعفونی ندارند زیرا پس از یکبار استفاده دور انداخته می‌شوند. اما در برخی موارد خاص، ممکن است نیاز به ضدعفونی این وسایل قبل از دفع باشد.
نیاز به ضدعفونی یا عدم نیاز به آن:
- عدم نیاز به ضدعفونی: بسیاری از کالاهای پزشکی یکبار مصرف مانند سرنگ‌ها و دستکش‌های پزشکی پس از استفاده دور انداخته می‌شوند و نیازی به ضدعفونی ندارند. این وسایل برای کاهش خطر انتقال عفونت به‌طور خاص طراحی شده‌اند.
- ضدعفونی قبل از دفع: در برخی موارد، کالاهای یکبار مصرف که با مایعات بدن یا بافت‌های عفونی در تماس بوده‌اند، ممکن است قبل از دفع نیاز به ضدعفونی داشته باشند تا خطر انتقال عفونت کاهش یابد. در این موارد، از مواد ضدعفونی‌کننده شیمیایی یا حرارت برای ضدعفونی این وسایل استفاده می‌شود.
به‌طور کلی، شستشو و ضدعفونی کالاهای پزشکی یک فرآیند حیاتی در اطمینان از ایمنی بیماران و جلوگیری از انتقال عفونت‌ها است. هر نوع وسیله نیاز به روش‌های خاص خود دارد که باید با دقت و بر اساس اصول بهداشتی انجام شود.
نکات مهم و توصیه‌ها
مواردی که باید از آن‌ها اجتناب کرد
شستشو و ضدعفونی کالاهای پزشکی فرآیندی حساس است که در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی ممکن است به نتایج نامطلوب و حتی خطرناک منجر شود. در این بخش به برخی از اشتباهات رایج که باید از آن‌ها اجتناب کرد، اشاره می‌شود:
- عدم استفاده صحیح از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده: استفاده نادرست از مواد شوینده یا ضدعفونی‌کننده می‌تواند به عدم اثربخشی این مواد منجر شود. مثلاً، استفاده از مواد شوینده نامناسب ممکن است به تمیز نشدن کامل وسایل منجر شده و یا استفاده بیش از حد از مواد ضدعفونی‌کننده باعث آسیب به ابزارها شود. همچنین، استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده در غلظت نادرست می‌تواند به جای ضدعفونی کردن، منجر به باقی ماندن میکروارگانیسم‌ها شود.
- عدم رعایت زمان مورد نیاز برای ضدعفونی: هر محلول ضدعفونی‌کننده نیاز به زمان مشخصی دارد تا بتواند به‌طور مؤثر میکروارگانیسم‌ها را از بین ببرد. کوتاه کردن این زمان می‌تواند منجر به ضدعفونی ناقص وسایل شود. این اشتباه معمولاً در شرایطی رخ می‌دهد که فشار زمانی بالا باشد یا تعداد وسایل نیازمند ضدعفونی زیاد باشد.
- استفاده مجدد از کالاهای یکبار مصرف: برخی از افراد ممکن است به دلیل هزینه‌ها یا کمبود منابع، اقدام به استفاده مجدد از کالاهای یکبار مصرف کنند. این کار می‌تواند بسیار خطرناک باشد زیرا این کالاها برای استفاده مجدد طراحی نشده‌اند و ممکن است منجر به انتقال عفونت شوند.
- عدم تمیز کردن صحیح قبل از ضدعفونی: شستشو اولین مرحله در فرآیند پاکسازی است و اگر به درستی انجام نشود، ضدعفونی نمی‌تواند به‌طور مؤثر عمل کند. باقی‌ماندن آلودگی‌های قابل مشاهده روی وسایل قبل از ضدعفونی، می‌تواند باعث جلوگیری از تماس کامل محلول ضدعفونی‌کننده با سطح وسایل شود.
- عدم تعویض منظم محلول‌های ضدعفونی‌کننده: محلول‌های ضدعفونی‌کننده باید به‌طور منظم تعویض شوند تا از کاهش اثربخشی آن‌ها جلوگیری شود. استفاده از محلول‌های کهنه یا آلوده، ممکن است نه تنها ضدعفونی نکند بلکه منجر به آلودگی بیشتر وسایل شود.
توصیه‌های بهداشتی
برای اطمینان از اثربخشی فرآیندهای شستشو و ضدعفونی و کاهش خطرات بهداشتی، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی (PPE): افرادی که مسئولیت شستشو و ضدعفونی وسایل پزشکی را بر عهده دارند، باید همیشه از تجهیزات حفاظت شخصی مانند دستکش، ماسک و عینک محافظ استفاده کنند تا از تماس مستقیم با مواد شیمیایی و آلودگی‌ها جلوگیری شود.
- آموزش مداوم پرسنل: پرسنلی که در فرآیند شستشو و ضدعفونی فعالیت می‌کنند، باید به‌طور منظم آموزش ببینند تا با جدیدترین روش‌ها و استانداردهای بهداشتی آشنا شوند. آموزش صحیح می‌تواند به جلوگیری از اشتباهات و افزایش کیفیت فرآیند ضدعفونی کمک کند.
- استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده مناسب: انتخاب مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده باید با توجه به نوع وسایل پزشکی و دستورالعمل‌های سازنده انجام شود. همچنین، باید از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده‌ای استفاده شود که برای محیط زیست نیز ایمن باشند.
- مانیتورینگ و نظارت مستمر: فرآیند شستشو و ضدعفونی باید به‌طور مداوم مورد نظارت و ارزیابی قرار گیرد. این نظارت شامل بررسی کیفیت شستشو، مدت زمان ضدعفونی و شرایط نگهداری مواد شیمیایی می‌شود.
- تهویه مناسب محیط کار: محیطی که در آن شستشو و ضدعفونی انجام می‌شود باید به‌خوبی تهویه شود تا بخارات مواد شیمیایی در هوا تجمع نکنند و به سلامت پرسنل آسیب نرسانند.
استانداردها و مقررات
استانداردهای بین‌المللی
شستشو و ضدعفونی کالاهای پزشکی تحت تأثیر استانداردهای مختلف بین‌المللی قرار دارد که برای اطمینان از ایمنی و کیفیت این فرآیندها تدوین شده‌اند. در زیر به برخی از این استانداردها اشاره می‌کنیم:
- استاندارد ISO 15883: این استاندارد به‌طور خاص برای شستشو و ضدعفونی ابزارهای پزشکی طراحی شده است و الزامات مربوط به تجهیزات شستشو، مواد شوینده و روش‌های مورد استفاده در فرآیندهای شستشو و ضدعفونی را تعیین می‌کند. ISO 15883 به تجهیزات استفاده‌شده در فرآیندهای شستشو مانند دستگاه‌های شستشو و ضدعفونی خودکار (WD) اختصاص دارد و معیارهای عملکرد آن‌ها را تعریف می‌کند.
- استاندارد ISO 17665: این استاندارد به استریلیزاسیون توسط بخار اختصاص دارد و دستورالعمل‌هایی را برای استریلیزاسیون ابزارهای پزشکی توسط بخار تحت فشار (اتوکلاو) ارائه می‌دهد. این استاندارد شامل الزامات مربوط به فرآیند استریلیزاسیون، تأیید عملکرد و کنترل کیفیت است.
- استاندارد EN 14885: این استاندارد اروپایی الزامات و معیارهای عملکرد مواد ضدعفونی‌کننده و مواد شوینده مورد استفاده در فرآیندهای شستشو و ضدعفونی را تعیین می‌کند. EN 14885 به‌طور خاص به اثربخشی مواد ضدعفونی‌کننده در شرایط مختلف و در برابر میکروارگانیسم‌های مختلف پرداخته و دستورالعمل‌های لازم برای انتخاب و استفاده از این مواد را ارائه می‌دهد.
- استاندارد AAMI TIR12: این استاندارد که توسط انجمن پیشرفت‌های پزشکی آمریکا (AAMI) تدوین شده است، به کنترل کیفیت فرآیندهای شستشو و ضدعفونی ابزارهای پزشکی می‌پردازد. AAMI TIR12 شامل دستورالعمل‌هایی برای ارزیابی و بهبود فرآیندهای شستشو و ضدعفونی در محیط‌های بیمارستانی و کلینیکی است.
مقررات محلی و ملی
علاوه بر استانداردهای بین‌المللی، مقررات محلی و ملی نیز وجود دارند که باید در فرآیند شستشو و ضدعفونی کالاهای پزشکی رعایت شوند. این مقررات ممکن است بسته به کشور و منطقه متفاوت باشند، اما به‌طور کلی شامل دستورالعمل‌هایی برای حفاظت از سلامت عمومی، محیط زیست و ایمنی کارکنان است.
- مقررات بهداشتی وزارت بهداشت: در بسیاری از کشورها، وزارت بهداشت یا سایر سازمان‌های بهداشتی مسئول تدوین و اجرای مقررات مربوط به شستشو و ضدعفونی کالاهای پزشکی هستند. این مقررات شامل الزامات مربوط به فرآیندهای شستشو، استفاده از مواد شیمیایی، نگهداری و دفع زباله‌های پزشکی است.
- مقررات محیط زیستی: استفاده از مواد شیمیایی در فرآیندهای شستشو و ضدعفونی ممکن است تأثیرات زیست‌محیطی داشته باشد. بنابراین، مقررات محیط زیستی محلی یا ملی وجود دارد که باید در انتخاب و استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده رعایت شوند. این مقررات ممکن است شامل الزامات مربوط به دفع مواد شیمیایی، استفاده از مواد قابل تجزیه زیستی و کاهش آلودگی محیط زیست باشد.
- مقررات ایمنی کار: مقررات ایمنی کار که توسط سازمان‌های مرتبط تدوین شده است، شامل دستورالعمل‌هایی برای حفاظت از کارکنانی است که در فرآیندهای شستشو و ضدعفونی فعالیت می‌کنند. این مقررات ممکن است شامل الزامات مربوط به استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی (PPE)، تهویه محیط کار، و آموزش‌های ایمنی باشد.
- دستورالعمل‌های سازمان نظام پزشکی: در برخی کشورها، سازمان نظام پزشکی ممکن است دستورالعمل‌هایی برای فرآیندهای شستشو و ضدعفونی وسایل پزشکی تدوین کند. این دستورالعمل‌ها معمولاً به‌طور خاص برای بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز درمانی صادر می‌شوند و هدف آن‌ها تضمین کیفیت و ایمنی خدمات پزشکی است.